زنگ خطر کمبود خون در تهران؛ هر اهدا جان ۳ بیمار را نجات می‌دهد
خبرگزاری - گروه سلامت: خون به‌عنوان یک مایع حیاتی هیچ‌گونه جایگزینی در علم پزشکی ندارد و تنها ماده‌ای است که در شرایط بحرانی می‌تواند جان بیماران را نجات دهد، اما کاهش مراجعه اهداکنندگان در تابستان امسال به دلیل گرمای شدید هوا، سفرهای تابستانی و آغاز سال تحصیلی موجب افت ذخایر خونی شده و نگرانی‌هایی برای تأمین نیاز بیماران به‌ویژه بیماران تالاسمی و جراحی‌های حیاتی ایجاد کرده است؛ هر واحد خون می‌تواند جان چند بیمار را نجات داده و مشارکت مستمر مردم، به‌ویژه جوانان و بانوان، ضامن سلامت بیماران و پایداری خدمات درمانی خواهد بود.
در همین راستا خبرگزاری ، با سید محمد رضا شاه احمد قاسمی مدیرکل انتقال خون استان تهران گفتگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.
اهدای خون شامل چه مراحلی است؟
شاه احمد قاسمی: خون به‌عنوان یک مایع حیاتی، تاکنون هیچ جایگزینی در علم پزشکی پیدا نکرده، برخلاف داروها که می‌توان برای آنها نسخه مشابه یا جایگزین ارائه داد، خون تنها ماده‌ای است که در شرایط بحرانی می‌تواند جان بیماران را نجات دهد. بیماران مبتلا به بیماری‌های خاص، مصدومان حوادث، مادران در هنگام زایمان و افرادی که تحت عمل‌های جراحی قرار می‌گیرند، تنها با دریافت خون یا فرآورده‌های خونی امکان ادامه حیات پیدا می‌کنند.
طبق آمار، از هر اهداکننده حدود ۴۵۰ میلی‌لیتر خون کامل دریافت شده که این خون پس از جمع‌آوری، به چندین فرآورده اصلی از جمله گلبول قرمز متراکم، پلاسما و پلاکت تجزیه می‌شود؛ گلبول‌های قرمز برای درمان بیماران مبتلا به کم‌خونی کاربرد دارند. پلاکت‌ها نیز برای بیماران مبتلا به بیماری‌های خونریزی‌دهنده، سرطان یا افرادی که سطح پلاکت خونشان کاهش یافته ضروری و همچنین پلاسما به‌عنوان بخش مهم دیگری از خون، در تولید داروهایی مانند IVIG و آلبومین نقش حیاتی دارد.
محدودیت زمانی نگهداری خون و فرآورده‌های خونی، اهمیت اهدای مستمر خون را دوچندان می‌کند. یک واحد خون تنها تا ۳۵ روز قابلیت نگهداری دارد. عمر پلاکت نیز بسیار کوتاه است و حداکثر سه روز در شرایط خاص تا پنج روز امکان ذخیره‌سازی دارد. این موضوع نشان می‌دهد که نیاز به اهدای روزانه خون و فرآورده‌های آن اجتناب‌ناپذیر است.
روزانه چه مقدار خون به مراکز انتقال خون اهدا می‌شود؟
شاه احمد قاسمی: بر اساس آمار، روزانه بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ واحد خون از سوی اهداکنندگان به مراکز انتقال خون استان تهران اهدا می‌شود، اما میزان مصرف خون در بیمارستان‌های این استان بیش از این مقدار است و به حدود ۱۵۰۰ واحد در روز می‌رسد. دلیل اصلی این موضوع، تمرکز ۸۰ درصد جراحی‌های کشور در تهران و مراجعه بیماران سراسر کشور به بیمارستان‌های پایتخت برای انجام اعمال جراحی و درمان بیماری‌های پیچیده است.
به همین دلیل، استمرار اهدای خون داوطلبانه برای تأمین نیاز بیماران، حیاتی و ضروری است. هر واحد خون می‌تواند زندگی چند بیمار را نجات دهد و پیوستگی در اهدای خون، تضمین‌کننده سلامت جامعه خواهد بود.
دلیل کاهش اهدای خون در تابستان به چه علت است؟
شاه احمد قاسمی: آمار اهدای خون در میان گروه‌های مختلف اهداکنندگان شامل جوانان، بانوان، افراد باسابقه و اهداکنندگان مستمر، تفاوت قابل توجهی دارد و نیاز به افزایش مشارکت بویژه از سوی جوانان و بانوان بیش از پیش احساس می‌شود.
طبق آمار، در ۶ ماهه نخست سال جاری، اهدای خون بانوان تنها حدود ۳.۵ درصد از کل اهداها را تشکیل داده است. این رقم به دلیل مشکلاتی مانند فقر آهن و کم‌خونی در میان زنان، کمتر از میزان مطلوب گزارش می‌شود، بر اساس استانداردها بانوان می‌توانند هر چهار ماه یک‌بار خون اهدا کنند، در حالی که مردان این امکان را دارند که هر سه ماه یک‌بار خون خود را اهدا کنند.
در بخش اهدای خون جوانان نیز با وجود ظرفیت بالای این گروه، سهم آنان تنها به ۲۵ درصد رسیده است. این در حالی است که اهداکنندگان در بازه سنی ۱۸ تا ۶۰ سال بیشترین نقش را در چرخه اهدای خون ایفا می‌کنند و پس از ۶۰ سالگی به‌تدریج از این چرخه خارج می‌شوند. بر همین اساس، جذب جوانان به‌عنوان نسل تازه اهداکنندگان خون، یک ضرورت جدی برای حفظ ذخایر خونی کشور محسوب می‌شود.
همچنین اهدای خون مستمر ۵۲ درصد از کل اهداها را تشکیل داده است، افرادی که در طول یک سال حداقل دو مرتبه یا بیشتر خون اهدا می‌کنند، در گروه اهداکنندگان مستمر قرار می‌گیرند. علاوه بر این، اهدای خون باسابقه نیز که به اهداکنندگانی با حداقل یک بار اهدای خون در سال اطلاق می‌شود، حدود ۱۲ تا ۱۳ درصد کل آمار را شامل می‌شود.
آیا ذخایر خونی می‌توانند جوابگوی نیازهای روزانه خون باشند؟
شاه احمد قاسمی: تابستان ۱۴۰۴ یکی از گرم‌ترین تابستان‌های سال‌های اخیر بوده است و همین موضوع به کاهش مراجعه اهداکنندگان منجر شد. در کنار گرمای هوا، هم‌زمانی شهریور ماه با فصل سفرهای تابستانی و آغاز سال تحصیلی نیز عاملی برای کاهش حضور مردم در مراکز انتقال خون بوده است. این شرایط، ذخایر خون کشور را کاهش داده و نگرانی‌هایی در خصوص تأمین نیاز بیماران به وجود آورده است.
ضمن تقدیر از اهداکنندگان، از شهروندان به‌ویژه جوانان و بانوان درخواست داریم که با استمرار در اهدای خون، نقش مؤثری در نجات جان بیماران ایفا کنند|؛ زیرا که هر واحد خون اهدایی می‌تواند به نجات چند بیمار نیازمند کمک کرده و استمرار مشارکت مردمی، ضامن سلامت جامعه می‌شود.
تعطیلات تابستانی، گرمای شدید هوا و افزایش سفرهای بین‌استانی باعث کاهش مراجعه مردم به مراکز انتقال خون شده است. این شرایط، ذخایر خون تهران را تحت تأثیر قرار داده و نگرانی‌هایی جدی برای تأمین نیاز بیماران به‌ویژه بیماران تالاسمی و عمل‌های جراحی ایجاد کرده است.
هر چند تلاش شده است با تبلیغات رسانه‌ای و ارسال پیامک به اهداکنندگان، مراجعه به مراکز افزایش یابد، اما میزان ذخایر خون همچنان پایین‌تر از سال‌های گذشته است و مراجعه مستمر اهداکنندگان خون ضامن سلامت بیماران و استمرار خدمات بیمارستانی است؛ از جمله بیماران وابسته به خون، می‌توان به بیماران تالاسمی اشاره کرد که نیازمند دریافت خون به‌صورت هفتگی یا ماهانه هستند، همچنین اعمال جراحی حیاتی نیز بدون تأمین خون کافی با خطر لغو مواجه می‌شوند.
ما از اهداکنندگان در خواست می‌کنیم با صبر و حوصله در زمان مراجعه به مراکز اهدای خون، در روند نجات جان بیماران مشارکت داشته باشند. به دلیل محدودیت نیروی انسانی، ممکن است فرآیند اهدای خون کمی زمان‌بر باشد، اما نتیجه آن نجات جان بیماران است.
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سه نفر از هر پنج نفر در طول زندگی خود به خون یا فرآورده‌های خونی نیاز پیدا می‌کنند. بر همین اساس، اهدای خون نه‌تنها یک اقدام خداپسندانه و خیرخواهانه است، بلکه می‌تواند روزی جان نزدیک‌ترین افراد خانواده اهداکنندگان را نیز نجات دهد.
مراکز پخش خون در کدام مناطق تهران فعالیت دارند؟
شاه احمد قاسمی: تا سه تا چهار سال پیش تنها یک مرکز جامع در خیابان وصال تهران وظیفه دریافت خون، فرآورده‌گیری، پخش و انجام آزمایش‌های مرتبط را بر عهده داشت. اما با توجه به وسعت جغرافیایی پایتخت، پراکندگی بیمارستان‌ها و مشکلات ترافیکی، سه مرکز جدید پخش خون طی سال‌های اخیر افتتاح شده است تا روند تأمین خون برای بیمارستان‌ها تسهیل شود.
این مراکز جدید شامل مرکز ستاری در غرب تهران، مرکز تهرانپارس در منطقه ۴ و مرکز شهرری هستند. مرکز ستاری هم‌اکنون نیاز حدود ۴۵ بیمارستان را از مجموع ۱۷۰ بیمارستان پایتخت تأمین می‌کند. مرکز تهرانپارس خدمات پخش خون برای حدود ۳۵ بیمارستان ارائه می‌دهد. مرکز شهرری نیز پاسخگوی نیاز ۱۵ تا ۲۰ بیمارستان در جنوب تهران است.
پیش از این، بیمارستان‌هایی که در مناطق حاشیه‌ای مانند لواسان یا فیاض‌بخش قرار داشتند، برای دریافت خون و فرآورده‌های خونی ناچار بودند مسافت طولانی تا مرکز وصال را طی کنند و با مشکلات ترافیکی سنگین مواجه شوند. اما با افتتاح این مراکز جدید، علاوه بر کاهش بعد مسافت، زمان انتقال خون نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است و بیمارستان‌ها می‌توانند سریع‌تر نیاز بیماران خود را برطرف کنند.
این اقدام موجب کاهش ترافیک در مرکز شهر و تسریع در فرآیند توزیع خون شده و بیمارستان‌های بیشتری می‌توانند بدون اتلاف وقت به خون و فرآورده‌های خونی مورد نیاز دسترسی داشته باشند. این موضوع در شرایط حساس و اضطراری، نقش مهمی در نجات جان بیماران ایفا می‌کند.
سازمان انتقال خون برای افزایش تولید داروهای مشتق از پلاسما چه کاری انجام می‌دهد؟
شاه احمد قاسمی: وظیفه اصلی این سازمان، تأمین خون و فرآورده‌های خونی شامل گلبول قرمز، پلاکت و پلاسماست که به‌طور مستقیم در مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما تولید داروهای مشتق از پلاسما همچون IVIG، آلبومین و سرم ضد هاری، نیازمند فرآیندی تخصصی به نام فراکشن‌سازی است که در خارج از چارچوب فعالیت‌های اصلی این سازمان انجام می‌شود.
در ایران طی چند سال گذشته، یک پالایشگاه پلاسما در تهران با مدیریت بخش خصوصی راه‌اندازی شده است که بخشی از نیاز کشور به داروهای مشتق از پلاسما را تأمین می‌کند. با این حال، حجم تولید داخلی کافی نیست و همچنان بخش زیادی از پلاسما برای فراکشن‌سازی به کشورهای طرف قرارداد ارسال می‌شود. پس از تبدیل پلاسما به دارو، محصولات نهایی به وزارت بهداشت تحویل داده شده و در سطح کشور توزیع می‌شوند.
مزیت تولید دارو از پلاسمای ایرانی این است که قیمت آن به‌طور چشمگیری ارزان‌تر از داروهای وارداتی خواهد بود. برای نمونه، داروی IVIG تولیدشده از پلاسماهای داخلی هزینه‌ای به‌مراتب کمتر از نمونه‌های وارداتی دارد و این موضوع می‌تواند بار مالی بیماران و نظام سلامت را کاهش دهد.
افزایش حجم اهدای پلاسما و توسعه ظرفیت‌های فراکشن‌سازی در کشور از اولویت‌های مهم است تا بتوان داروهای حیاتی بیماران را با قیمت مناسب‌تر و وابستگی کمتر به واردات تأمین کرد.
نقش هوش مصنوعی در سازمان انتقال خون چیست؟
شاه احمد قاسمی: با وجود پیشرفت‌های گسترده در علم و فناوری، هنوز استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند انتقال خون به‌طور جامع در ایران اجرایی نشده است، اما این موضوع در برنامه‌های آینده سازمان قرار دارد و به‌عنوان یک ضرورت راهبردی مورد توجه است.
یکی از طرح‌های مهم و نوآورانه که در ذهن مدیران انتقال خون شکل گرفته، استفاده از ربات‌ها در فرآیند انتقال خون است. این ربات‌ها می‌توانند وظایفی همچون جابه‌جایی خون، انجام برخی فرآیندهای آزمایشگاهی یا پشتیبانی در مراکز انتقال خون را بر عهده بگیرند.
در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری، توانایی طراحی و ساخت ربات‌هایی را دارند که حتی در زمینه‌هایی مانند ورزش و امور روزمره فعال هستند؛ اگر این ظرفیت‌ها به سمت حوزه سلامت و انتقال خون هدایت شود، می‌تواند تحولی بزرگ و بی‌سابقه در سطح ملی و حتی جهانی ایجاد کند.
از شرکت‌های فناوری و مراکز علمی خواستند با همکاری و تمرکز روی این موضوع، مسیر توسعه فناوری‌های نوین در انتقال خون را هموار کنند. این اقدام نه‌تنها سرعت و دقت فرآیندها را افزایش می‌دهد، بلکه ایران را به یکی از کشورهای پیشرو در نوآوری‌های حوزه انتقال خون تبدیل خواهد کرد.
پایگاه انتقال خون استان تهران در خیابان وصال شیرازی اعلام آمادگی کرده است تا جلسات مشترکی با شرکت‌ها و مراکز فناوری برگزار کرده و راهکارهای عملی برای استفاده از ربات‌ها و هوش مصنوعی در این حوزه را بررسی کند.
چگونه باید اهدای خون فرهنگ سازی شود؟
شاه احمد قاسمی: فرهنگ‌سازی در زمینه اهدای خون در مدارس و میان قشر جوان یکی از اولویت‌های مهم این سازمان است. اهدای خون از دیدگاه دینی و مذهبی عملی پرثواب به شمار می‌رود؛ چراکه تنها یک واحد خون می‌تواند جان سه نفر را نجات دهد. در واقع، خون کامل پس از تجزیه به سه بخش اصلی شامل گلبول قرمز، پلاکت و پلاسما تقسیم می‌شود و هرکدام می‌تواند نیاز حیاتی یک بیمار را برطرف کند.
پلاسما حتی ارزش افزوده بیشتری دارد، زیرا می‌توان با فرآوری آن، داروهای حیاتی تولید کرد و بیماران بیشتری را تحت درمان قرار داد. از این رو، اهدای خون نه‌تنها یک عمل انسان‌دوستانه و نجات‌بخش است، بلکه در درمان بیماران صعب‌العلاج نیز نقشی اساسی ایفا می‌کند.
نقش جوانان در اهدای خون چگونه است؟
شاه احمد قاسمی: اهدای خون یک عمل خداپسندانه، عام‌المنفعه و انسان‌دوستانه است که می‌تواند جان بسیاری را نجات دهد، بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، از هر پنج نفر، سه نفر در طول زندگی خود نیازمند دریافت خون یا فرآورده‌های خونی خواهند بود. این بهترین دلیل است که همه افراد، به‌ویژه جوانان، به اهدای خون توجه ویژه داشته باشند.
با توجه به اینکه اهداکنندگان مستمر ما به مرور به سنین بالاتر نزدیک می‌شوند و پس از ۶۰ یا ۶۵ سالگی دیگر نمی‌توانند خون اهدا کنند، لازم است نسل جوان به این چرخه وارد شود. جوانان می‌توانند سفیران اهدای خون باشند و علاوه بر مشارکت شخصی، خانواده، دوستان و همکلاسی‌های خود را نیز به این کار خداپسندانه تشویق کنند.
در سال ۱۴۰۲، با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری درباره جهاد تبیین، گروه‌های دانش‌آموزی متعددی از بخش‌های مختلف سازمان انتقال خون بازدید کردند. این بازدیدها شامل فرآیند پذیرش، اهدای خون، جداسازی فرآورده‌ها، آزمایشگاه و بخش‌های پخش خون بود که نقش مهمی در آشنایی جوانان با اهمیت اهدای خون ایفا کرد.
آقایان می‌توانند هر سه ماه یک‌بار و بانوان هر چهار ماه یک‌بار خون اهدا کنند. بهتر است افراد یک تقویم شخصی برای یادداشت زمان اهدای خون خود داشته باشند تا این امر به فراموشی سپرده نشود. البته ما از طریق رسانه‌ها، زیرنویس تلویزیون و ارسال پیامک، نیاز فوری به خون را به اهداکنندگان یادآوری خواهد کرد.
خون چگونه می‌تواند بیماران را نجات دهد؟
شاه احمد قاسمی: در ابتدا جا دارد از همه عزیزانی که بدون هیچ چشم‌داشتی خون خود را برای بیماران اهدا می‌کنند، تشکر کرده و این اقدام نوع‌دوستانه سبب می‌شود بیماران بستری در بیمارستان‌ها از این نعمت حیاتی بهره‌مند شوند و به زندگی بازگردند.
ما انتقال خون را مادر طب می‌دانیم زیرا اگر روزی در اتاق عمل خون وجود نداشته باشد، هیچ جراحی نمی‌تواند بیمار را عمل کند. همچنین در سوانح جاده‌ای و حوادث ناگهانی، خون حیاتی‌ترین عامل برای نجات جان مصدومان است و نبود آن می‌تواند به از دست رفتن بیماران منجر شود.
از مردم شریف ایران خواهش می‌کنم که در کنار شادی‌ها و زندگی روزمره، بیماران نیازمند خون و فرآورده‌های خونی را فراموش نکنند و همواره با اهدای خون خود، یاریگر سازمان انتقال خون و نجات‌بخش جان انسان‌ها باشند.
*
