پرخاشگری در فوتبال ایران و چالش‌های فرهنگی در ورزشگاه‌ها
خبرگزاری - پرخاشگری و فحاشی در فوتبال ایران پدیده‌ای رایج است که ریشه در عوامل متعددی مانند تنش‌های قومی، رقابت‌های شدید باشگاهی، و کمبود توسعه فرهنگی در محیط ورزشگاه‌ها دارد. در سال‌های اخیر، مواردی مانند فحاشی به خانواده بازیکنان، پرتاب سنگ و اشیا، و درگیری‌های فیزیکی گزارش شده است. این رفتارها نه تنها جو ورزشگاه‌ها را مسموم می‌کند، بلکه به تصویر کلی فوتبال ایران آسیب می‌زند و گاهی منجر به مصدومیت افراد می‌شود. فقدان آموزش فرهنگی و برنامه‌ریزی برای هواداران، این مسئله را تشدید کرده، به طوری که ورزشگاه‌ها به جای فضایی برای سرگرمی، گاهی به عرصه‌ای برای تخلیه خشم اجتماعی تبدیل می‌شوند.
احکام کمیته انضباطی و اثربخشی آن‌ها در کاهش پرخاشگری
کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال ایران بر اساس مقررات مصوب ۱۳۹۷، در موارد خشونت و فحاشی، احکامی مانند محرومیت تماشاگران از حضور در ورزشگاه، جریمه نقدی باشگاه‌ها و حتی اعلام نتیجه ۳-۰ به نفع حریف صادر می‌کند. برای مثال، اگر خشونت رخ دهد و متخلفان شناسایی نشوند، باشگاه مربوطه جریمه می‌شود. این احکام در مواردی مانند فحاشی هواداران یا پرتاب اشیا اعمال شده و هدف آن تنبیه و بازدارندگی است.
آیا این احکام خوب هستند؟
از منظر تنبیهی، بله، زیرا مسئولیت را بر باشگاه‌ها می‌گذارد و می‌تواند انگیزه‌ای برای کنترل بهتر هواداران ایجاد کند. اما اثربخشی آن‌ها محدود است. تجربه نشان می‌دهد که محرومیت‌ها اغلب به شناسایی متخلفان منجر نمی‌شود و خشونت تکرار می‌گردد، زیرا ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی مسئله حل نمی‌شود. جریمه‌ها نیز گاهی به جای بازدارندگی، به چرخه‌ای از اعتراضات تبدیل می‌شوند و نمی‌توانند پرخاشگری را به طور پایدار کاهش دهند. در واقع، برخی کارشناسان معتقدند این رویکردها بی‌اثر، منفعل و سهل‌انگارانه هستند و نیاز به اقدامات پیشگیرانه بیشتری دارند.
نقش بازیکنان و مربیان در افزایش یا کاهش پرخاشگری
بازیکنان و مربیان به عنوان الگوهای برجسته، نقش کلیدی در شکل‌گیری رفتار هواداران دارند. آن‌ها می‌توانند پرخاشگری را افزایش دهند اگر خودشان رفتارهای خشن نشان دهند، مانند اعتراض شدید به داوران، درگیری در زمین، یا اظهارات تحریک‌آمیز در رسانه‌ها، که این رفتارها به هواداران تسری پیدا می‌کند و جو ورزشگاه را متشنج می‌سازد. برای مثال، مربیانی که به مسائل روحی-روانی بازیکنان توجه نمی‌کنند، زمینه را برای بروز خشم فراهم می‌کنند.
در مقابل، آن‌ها می‌توانند کاهش‌دهنده باشند با کنترل خشم خود، ترویج رفتار شایسته، و استفاده از مشوق‌ها یا تنبیهات برای بازیکنان. مربیان می‌توانند با آموزش مهارت‌های کنترل هیجانی و الگوسازی، فرهنگ احترام را تقویت کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که پست‌های مختلف بازیکنان (مانند مهاجمان یا مدافعان) نیز بر سطح پرخاشگری آن‌ها تأثیر دارد، و مربیان باید در انتخاب و آموزش آن‌ها دقت کنند.
راهکارهای پیشنهادی برای کاهش پرخاشگری
برای کاهش پرخاشگری، نیاز به رویکردهای چندجانبه است. برخی راهکارها عبارتند از:
آموزش و فرهنگی‌سازی: برگزاری کارگاه‌های کنترل خشم برای هواداران، بازیکنان و مربیان، و ترویج الگوهای موفق بدون خشونت
بهبود مدیریت رویدادها: افزایش امنیت با دوربین‌های مداربسته، شماره‌گذاری صندلی‌ها، کنترل لیدرها، و شاداب‌سازی ورزشگاه‌ها با برنامه‌های تفریحی برای کاهش تنش.
اقدامات پیشگیرانه: شناسایی عوامل ناکامی (مانند شکست تیم) و مدیریت جمعیت برای جلوگیری از تجمع‌های پرخطر. همچنین، تقویت سیستم‌های حمایتی مانند مشاوره روانشناختی برای بازیکنان
همکاری نهادها: فدراسیون فوتبال با نهادهای فرهنگی و انتظامی همکاری کند تا قوانین بازدارنده‌تر اعمال شود، مانند شناسایی دقیق متخلفان از طریق فناوری.
این راهکارها می‌توانند با تمرکز بر پیشگیری، بیش از تنبیه صرف، مؤثر باشند.
تحلیل جامعه‌شناختی پرخاشگری در فوتبال ایران
از منظر جامعه‌شناختی، پرخاشگری در فوتبال ایران را می‌توان با تئوری "ناکامی-پرخاشگری" توضیح داد، جایی که شکست تیم یا ناکامی‌های اجتماعی (مانند مشکلات اقتصادی یا قومی) به خشونت تبدیل می‌شود. تماشاگران در ورزشگاه‌ها هویت جمعی پیدا می‌کنند و رفتارهای گروهی مانند فحاشی یا وندالیسم (تخریب اموال) بروز می‌کند، که ریشه در اختلال سوءکارکرد اجتماعی دارد – یعنی وقتی ساختارهای فرهنگی ضعیف باشند، خشونت به عنوان راهی برای تخلیه فشارهای جامعه ظاهر می‌شود.
عوامل مؤثر شامل نابرابری‌های اجتماعی، رسانه‌های تحریک‌کننده، و فقدان آموزش مدنی است. تحقیقات نشان می‌دهد که تماشاگران تبریز یا تهران، تحت تأثیر عوامل جامعه‌شناختی مانند هویت قومی یا فشارهای اقتصادی، پرخاشگرتر هستند. این پدیده نه تنها ورزشی، بلکه بازتابی از مسائل گسترده‌تر جامعه ایران مانند خشم انباشته از ناکامی‌های روزمره است. برای حل آن، نیاز به مداخله‌های ساختاری مانند تقویت همبستگی اجتماعی و کاهش نابرابری‌هاست.
نویسنده مهمان: مقداد سادات
*
