چرا زنان بیشتر از مردان عمر می‌کنند؟
پژوهشی تازه نشان می‌دهد بیشتر عمر کردن زنان نسبت به مردان، تنها به سبک زندگی یا مراقبت بیشتر از سلامتی محدود نمی‌شود، بلکه در فرایندهای تکاملی ریشه دارد و الگویی است که در بسیاری از پستانداران دیگر نیز تکرار می‌شود.
زنان در سراسر جهان معمولا بیشتر از مردان عمر می‌کنند پدیده‌ای که تا امروز بیشتر به رژیم غذایی سالم‌تر، سبک زندگی بهتر و توجه بیشتر زنان به سلامتی خود نسبت داده شده بود اما این تحقیق جدید که در مجله «پیشرفت‌های علمی» (Science Advances) منتشر شد، تکامل را به‌عنوان یک توضیح دیگر مطرح می‌کند.
بر اساس نتایج، این تفاوت در طول عمر مختص انسان‌ها نیست و در اکثر پستانداران دیگر هم ماده‌ها معمولا نسبت به نرها عمر طولانی‌تری دارند، در حالی که در پرندگان این الگو برعکس است و نرها بیشتر عمر می‌کنند.
این پژوهش روی بیش از یک هزار و ۱۷۶ گونه از جمله شامپانزه‌ها، جوندگان، گوزن شمالی و انواع پرندگان‌‌ــ هم در طبیعت و هم در باغ‌وحش‌‌ــ انجام شد و گسترده‌ترین تحلیل در این زمینه تاکنون به شمار می‌رود. نتایج نشان داد در ۷۲ درصد از گونه‌های پستانداران، ماده‌ها به‌طور متوسط ۱۲ درصد بیشتر از نرها عمر می‌کنند. در مقابل، در ۶۸ درصد از گونه‌های پرندگان، نرها به‌طور متوسط ۵ درصد بیشتر از ماده‌ها عمر دارند.
به گفته پژوهشگران، تفاوت در کروموزوم‌های جنسی می‌تواند بخشی از این شکاف را توضیح دهد. در پستانداران، ماده‌ها دو کروموزوم اکس دارند و نرها یک اکس و یک وای و این می‌تواند ماده‌ها را در برابر جهش‌های ژنتیکی «مضر» محافظت کند.
در پرندگان اما اوضاع برعکس است: ماده‌ها دو کروموزوم متفاوت دارند، در حالی که نرها دو کروموزوم مشابه دارند و به نظر می‌رسد همین به نرها برتری بقا می‌دهد.
با این حال، به گفته یوهانا استارک، پژوهشگر موسسه ماکس پلانک آلمان و نویسنده اصلی مقاله، این تنها بخشی از ماجرا است، زیرا در برخی گونه‌ها الگوی برعکس دیده می‌شود. برای مثال، در بسیاری از پرندگان شکاری، ماده‌ها هم بزرگ‌ترند و هم نسبت به نرها عمر طولانی‌تری دارند. پس کروموزوم‌های جنسی نمی‌توانند کل داستان را توضیح دهند.
محققان معتقدند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، راهبردهای انتخاب جنسی، میزان مشارکت در فرزندپروری و شرایط محیطی در شکل‌گیری تفاوت طول عمر میان نر و ماده در گونه‌های مختلف‌ــ از جمله انسان‌ــ نقش دارند. در واقع ماده‌ها به دلیل داشتن دو کروموزوم اکس در برابر جهش‌های ژنتیکی مضر مقاوم‌ترند، در حالی که رقابت شدید نرها برای جفت‌گیری در بسیاری از گونه‌ها به استرس، آسیب و مرگ زودرس آن‌ها منجر می‌شود. از سوی دیگر، طول عمر بیشتر ماده‌ها به تکامل گونه‌ها کمک می‌کند، زیرا آن‌ها انرژی و زمان بیشتری صرف مراقبت از فرزندان می‌کنند.
نتایج هم نشان داد که شکاف طول عمر در گونه‌های تک‌همسر کمتر بود، در حالی که در گونه‌هایی که نرها چند جفت داشتند و اختلاف جثه بین دو جنس بارزتر بود، مرگ زودرس نرها بیشتر مشاهده شد.
این الگو نه‌تنها در طبیعت، بلکه حتی در باغ‌وحش‌ها نیز دیده شد، هرچند در طبیعت، اختلاف بیشتر بود.
به گفته پژوهشگران، این یافته‌ها نشان می‌دهد که تفاوت میان طول عمر زنان و مردان تنها به سبک زندگی یا امکانات پزشکی مربوط نیست، بلکه در فرایندهای تکاملی ریشه دارد. آن‌ها در پایان تاکید کردند: «گونه ما حداقل در زمینه تفاوت‌های جنسیتی در بقا، منحصربه‌فرد نیست.»
زنان در سراسر جهان معمولا بیشتر از مردان عمر می‌کنند پدیده‌ای که تا امروز بیشتر به رژیم غذایی سالم‌تر، سبک زندگی بهتر و توجه بیشتر زنان به سلامتی خود نسبت داده شده بود اما این تحقیق جدید که در مجله «پیشرفت‌های علمی» (Science Advances) منتشر شد، تکامل را به‌عنوان یک توضیح دیگر مطرح می‌کند.
بر اساس نتایج، این تفاوت در طول عمر مختص انسان‌ها نیست و در اکثر پستانداران دیگر هم ماده‌ها معمولا نسبت به نرها عمر طولانی‌تری دارند، در حالی که در پرندگان این الگو برعکس است و نرها بیشتر عمر می‌کنند.
این پژوهش روی بیش از یک هزار و ۱۷۶ گونه از جمله شامپانزه‌ها، جوندگان، گوزن شمالی و انواع پرندگان‌‌ــ هم در طبیعت و هم در باغ‌وحش‌‌ــ انجام شد و گسترده‌ترین تحلیل در این زمینه تاکنون به شمار می‌رود. نتایج نشان داد در ۷۲ درصد از گونه‌های پستانداران، ماده‌ها به‌طور متوسط ۱۲ درصد بیشتر از نرها عمر می‌کنند. در مقابل، در ۶۸ درصد از گونه‌های پرندگان، نرها به‌طور متوسط ۵ درصد بیشتر از ماده‌ها عمر دارند.
به گفته پژوهشگران، تفاوت در کروموزوم‌های جنسی می‌تواند بخشی از این شکاف را توضیح دهد. در پستانداران، ماده‌ها دو کروموزوم اکس دارند و نرها یک اکس و یک وای و این می‌تواند ماده‌ها را در برابر جهش‌های ژنتیکی «مضر» محافظت کند.
در پرندگان اما اوضاع برعکس است: ماده‌ها دو کروموزوم متفاوت دارند، در حالی که نرها دو کروموزوم مشابه دارند و به نظر می‌رسد همین به نرها برتری بقا می‌دهد.
با این حال، به گفته یوهانا استارک، پژوهشگر موسسه ماکس پلانک آلمان و نویسنده اصلی مقاله، این تنها بخشی از ماجرا است، زیرا در برخی گونه‌ها الگوی برعکس دیده می‌شود. برای مثال، در بسیاری از پرندگان شکاری، ماده‌ها هم بزرگ‌ترند و هم نسبت به نرها عمر طولانی‌تری دارند. پس کروموزوم‌های جنسی نمی‌توانند کل داستان را توضیح دهند.
محققان معتقدند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، راهبردهای انتخاب جنسی، میزان مشارکت در فرزندپروری و شرایط محیطی در شکل‌گیری تفاوت طول عمر میان نر و ماده در گونه‌های مختلف‌ــ از جمله انسان‌ــ نقش دارند. در واقع ماده‌ها به دلیل داشتن دو کروموزوم اکس در برابر جهش‌های ژنتیکی مضر مقاوم‌ترند، در حالی که رقابت شدید نرها برای جفت‌گیری در بسیاری از گونه‌ها به استرس، آسیب و مرگ زودرس آن‌ها منجر می‌شود. از سوی دیگر، طول عمر بیشتر ماده‌ها به تکامل گونه‌ها کمک می‌کند، زیرا آن‌ها انرژی و زمان بیشتری صرف مراقبت از فرزندان می‌کنند.
نتایج هم نشان داد که شکاف طول عمر در گونه‌های تک‌همسر کمتر بود، در حالی که در گونه‌هایی که نرها چند جفت داشتند و اختلاف جثه بین دو جنس بارزتر بود، مرگ زودرس نرها بیشتر مشاهده شد.
این الگو نه‌تنها در طبیعت، بلکه حتی در باغ‌وحش‌ها نیز دیده شد، هرچند در طبیعت، اختلاف بیشتر بود.
به گفته پژوهشگران، این یافته‌ها نشان می‌دهد که تفاوت میان طول عمر زنان و مردان تنها به سبک زندگی یا امکانات پزشکی مربوط نیست، بلکه در فرایندهای تکاملی ریشه دارد. آن‌ها در پایان تاکید کردند: «گونه ما حداقل در زمینه تفاوت‌های جنسیتی در بقا، منحصربه‌فرد نیست.»
*
